مقدمه
در آئين ايران باستان از لحاظ نظم كارهاي اجتماعي و جلوگيري از مفاسد اخلاقي ، درباره زناشوئي تأكيد زياد شده‌است. زرتشت در اوستا براي ازدواج و تشكيل خانواده منزلت والائي قائل گرديده مي‌گويد:
« مردي كه زن دارد بر آنكه چنين نيست فضيلت دارد.»
عجيب اين است كه هنوز هم زرتشتيان كه تعداد كل آنها در دنيا 280 هزار نفر و در ايران 23 هزار نفر مي‌باشند پس از گذشت قرنها مراسم مربوط به ازدواج خود را محفوظ داشته و بر طبق سنت‌هاي ديرين خود عمل مي‌كنند.
ما در اينجا فقط به مراسم ازدواج زرتشتيان در تهران كه با اندك تفاوتي در بين زرتشتيان كرمان و يزد معمول و مرسوم مي‌باشد اشاره مي‌كنيم.
مراسم ازدواج زرتشتيان
خواستگاري زردشتيان به اين طريق است كه مادر و خواهر پسر در صورت تمايل خانواده دختر با چند نفر از بستگان نزديك براي خواستگاري دختر مي‌روند. در اغلب مواقع خانواده پسر نامه‌اي كه در خصوص خواستگاري از طرف پسر به عنوان پدر دختر نوشته شده همراه خود مي‌برند. اين نامه را بيشتر براي شگون روي كاغذ سبز رنگ و در پاكتي سبز مي‌گذارند و با يك دستمال سبز و يك كله قند همراه با مقداري سنجد و آويشن1 Avishan به منزل دختر مي‌برند.2
جواب نامه پسر چند روز بعد از طرف خانواده دختر با همان تشريفات به منزل پسر برده مي‌شود. در اين نامه پدر دختر ، موافقت خود را نسبت به وصلت دختر خود اعلام مي‌دارد و بدنبال آن مرحله نامزدي آغاز مي‌شود.
در روز نامزدي پسر به اتفاق اقوام خود به خانه دختر مي‌رود و ضمن بردن حلقه نامزدي هدايائي ( از قبيل كيف ، كفش ، پارچه ، سكه طلا ) به دختر هديه مي‌كند. اهداء اين هدايا توأم با مراسم خاصي است. در جلوي همه اين هدايا دو لاله كه در داخل هر كدام يك شمع روشن قرار دارد همراه آئينه ، گلاب‌پاش ، يك كله‌قند و تعدادي نقل با خود مي‌برند و بعد از تقديم اين هدايا از طرف پسر به دختر ، آنان حلقه نامزدي را در دست همديگر مي‌كنند.
چند روز بعد از نامزدي ، اقوام دختر متقابلاً با دو لاله روشن و شيريني سفيد (نقل) و كله‌قند سبز پوش ، گل ، پارچه، كراوات و هداياي ديگر به خانه پسر مي‌روند و آنها را به خانواده [58] پسر هديه مي‌كنند. در اين ديدار ، دختر همراه پدر و مادر و اقوام خود نمي‌رود زيرا اينكار را يك‌نوع سبكي از طرف دختر مي‌دانند.
پسر مي‌تواند بعد از انجام مراسم نامزدي به خانه دختر رفت‌و‌آمد كند ولي با انجام مراسم نامزدي دختر به پسر حلال نميشود. بعد از مدتي ، كه البته به آمادگي دو خانواده بستگي دارد ، روز عروسي را كه بايد روز نيك و مبارك باشد تعيين مي‌كنند3
چند روز قبل از عروسي ، عروس و داماد و اقوام بسيار نزديك به خريد وسايل عروسي مي‌روند. از طرف داماد لباس عروسي (كيف و كفش ، چند قواره پارچه ، زيورآلات و لوازم آرايش...) و از طرف دختر لباس دامادي و هداياي ديگر ( از قبيل كفش ،كراوات ، دگمه سردست…) خريداري مي‌شود. دو سه روز قبل از عروسي از طرف اقوام عروس جهيزيه را به خانه‌اي كه بايد عروس و داماد با هم در آن زندگي كنند مي‌برند و خانه را به سليقه خود تزئين و آماده مي‌كنند.
همچنين در اين روز ضمن بر پا كردن جشن كوچكي با نخي كه از طرف خانواده دختر فرستاده شده رختخواب عروسي به وسيله خانواده پسر دوخته مي‌شود.
عقد و عروسي زرتشتيان در يك روز انجام مي‌گيرد. روز عروسي ، عروس و داماد و اقوام نزديك قبل از غروب براي انجام مراسم عقد در معبد حاضر مي‌شوند. در اين مراسم در پيشاپيش عروس و داماد ، كتاب اوستا ، دو لاله روشن ، آئينه ، نقل سفيد ، انار و تخم‌مرغ به‌وسيله اقوام نزديك به معبد برده مي‌شود. عروس و داماد در جاي مخصوصي كه در جلوي سفره عقد است مي‌نشينند.
سفره عقد سفره سفيدي است كه روي ميز گسترده شده در روي آن كتاب اوستا ، آئينه شمعدان ، يك سيني محتوي شيريني سفيد (نقل) گل ، يك مجمر آتش در حاليكه روي آن عود مي‌سوزد ، تخم مرغ ، انار ، قيچي ، ريشه شرابه سبزرنگ (ريشه‌اي كه اغلب دور كوسن مي‌دوزند) و يك سيني لورك Lork (آجيل) قرار دارد. روبروي عروس و داماد موبد و كنارشان خانواده‌هاي نزديك مي‌نشينند. آنگاه مراسم عقد در حضور دو شاهد كه يكي از طرف خانواده دختر و ديگري از طرف خانواده پسر مي‌باشد و همچنين يك نماينده كه از طرف انجمن زرتشتيان مي‌باشد انجام مي‌گيرد. سپس موبد شروع به خواندن قطعاتي از اوستا نموده و اندرز زناشوئي مي‌دهد. بعد از طرفين مي‌پرسد كه آيا به ازدواج با هم راضي هستند يا نه بعد از شنيدن جواب مثبت از طرفين تشريفات ثبت ازدواج در دفتر رسمي رزتشتيان انجام مي‌گيرد و عروس و داماد و شهود آنرا امضاء مي‌كنند بعد از اتمام مراسم عقد ، تخم‌مرغي كه در سر سفره عقد بوده به وسيله « دهموبد »4 به پشت‌بام پرتاب مي‌شود. با اينكار دهموبد حقوقي را كه پدر نسبت به دختر خود داشته با قيچي بريده به اين تخم‌مرغ مصالحه كرده از خانه بيرون مي‌اندازد به اين منظور كه پدر ديگر حقي به دختر ندارد.
بعد دهموبد در حاليكه گلاب و آئينه در دست دارد جلو مهمانان آمده ضمن نگاه داشتن آئينه روبروي آنان به آنها گلاب مي‌دهد و يك نفر ديگر كه پشت‌سر دهموبد حركت مي‌كند به مهمانان شيريني تعارف مي‌كند. آنگاه دهموبد سيني بزرگ محتوي لورك را برداشته به تقسيم آن بين مهمانان كه معمولاً سهم خود را به خانه مي‌برند مي‌پردازد.بعد از انجام مراسم عقد ، موبد ، عروس و داماد را در معبد سه بار دور آتش مقدس مي‌گرداند5 آنگاه عروس و داماد به مجلس جشن عروسي مي‌روند و بعد از اتمام مراسم جشن ، عروس و داماد به وسيله اقوام نزديك به خانه داماد برده مي‌شوند.
در جلو در خانه جلوي پاي عروس و داماد آتش مي‌افروزند6.
در خانه به مهمانان شربتي به‌نام « شربتِ درِ حجله » ميدهند. در موقع ورود عروس و داماد به حجله مادر‌شوهر هديه‌اي( از قبيل : گوشواره ، انگشتر ، دستبند و سينه‌ريز) به عروس مي‌دهد.
بعد از ورود عروس و داماد به حجله ، در حضور عده‌اي از زنان خانواده نزديك آنها ، عروس و داماد به پاشوئي يكديگر مي‌پردازند. ابتدا سيني را در زير پاي عروس و داماد قرار ميدهند. عروس و داماد از ظرفي كه محتوي مقداري سبزي چمن ( رنگ سبز در بين زرتشتي‌ها ميمون و مبارك بوده و به معني [59] خرمي و شادي است ) كه اصطلاحاً به آن «مرغ»7 يا «مرو»8 و عوام به آن «مور»9 مي‌گويند ، و مقداري شير و آب كه همه با هم مخلوط شده برداشته هر دو پاي عروس را با آن مي‌شويد و سپس عروس پاي داماد را مي‌شويد بدين منظور كه مانند گياه مرو هميشه زندگي آنها سبز و خرم باشد و مانند آن شير همواره از گناهان پاك و منزه گردند و مانند آن ريشه مرو بقاء و دوام زندگيشان بيشتر باشد.
در اين موقع مدعوين عروس و داماد را تنها مي‌گذارند. عروس و داماد اناري شيرين را كه در روي سفره گواه (زردشتي‌ها به عقد گواه مي‌گويند) بوده در اطاق حجله با هم مي‌خورند تا به‌اندازه دانه‌هاي آن داراي اولاد گردند.
صبح روز بعد رختخواب عروس و داماد به‌وسيله خواهر شوهر (يا خواهر زن) بزرگتر جمع مي‌شود. رسم است كه داماد سكه‌اي براي خواهر خود در رختخواب مي‌گذارد و خواهر شوهر موقع جمع كردن رختخواب ، آنرا برمي‌دارد. صبح همان روز نيز از طرف خانواده عروس مقداري ماست (به عنوان روسفيدي ) همراه شيريني و پشمك (براي شيرين‌كامي ) به خانواده‌هاي نزديك عروس و داماد فرستاده‌مي‌شود داماد عصر همانروز ( كه روز پاتختي است ) قبل از آمدن مدعوين به‌وسيله چندتن از مردان فاميل همراه موبد با دو لاله روشن و مقداري شير كه با برگ گل و آب مخلوط مي‌باشد برسر آب روان مي‌رود و بعد از خواندن قطعاتي از اوستا توسط موبد ، آنرا در آب روان مي‌ريزد تا بدين‌ترتيب هر‌گونه آلودگي قبل از زناشوئي او شسته شود و از اين به بعد با طهارت و با عفت مثل آب و شير و گل پاك باشد
در مراجعت داماد براي دست‌بوسي و تشكر از زحماتي كه پدر براي دختر خود كشيده است به خانه پدرزن مي‌رود و با بوسيدن دست مادر و پدر زن خود از زحمات آنها در تربيت دخترشان كه حالا زن اوست سپاسگزاري مي‌نمايد. پدرزن هديه‌اي (ساعت و امثال آن ) به داماد مي‌دهد. بعد داماد به خانه خود مراجعت مي‌كند.
در مراجعت داماد ، در مدخل در خانه ، عروس كاسه‌اي از نقل و شيريني به‌عنوان پذيرائي از داماد به سر او مي‌ريزد. دراين موقع اقوام و دوستان هدايائي را كه قبلاً آماده كرده‌اند به عروس و داماد ميدهند.
آنگاه داماد به‌عنوان شيربها اناري را كه به آن 33 يا 101 سكه10 زده شده همراه يك جفت كفش به مادرزن هديه مي‌كند و يك جفت كفش نيز به خواهر‌زن مي‌دهد.
روز سوم عروسي روز آش‌رشته است رشته اين آش بايد به‌دست عروس بريده شود و به‌دست داماد به ديگ ريخته شود. اين آش را نيز ضمن برگزاري جشن كوچكي بين دوستان و اقوام تقسيم مي‌كنند.
رسم است كه عروس و داماد قبل از رفتن به‌جاي ديگر همراه اقوام خود به زيارتگاه و مكان مقدسي بنام « شاورهرام ايزد » Shaverahram eized مي‌روند. بعد از زيارت شاورهرام در يك روز خوب هفته مادر شوهر و پدر شوهر، عروس و پسرشان را به خانه خود دعوت مي‌كنند و موقع ورود آنها هدايائي به‌عنوان پاگشا به آنها ميدهند. همين عمل را مادرزن و پدرزن نسبت به داماد و دختر خود انجام داده و هدايائي به عنوان پاگشا به آنها ميدهند بعد از آن فاميل‌هاي نزديك عروس و داماد را به خانه‌هايشان دعوت مي‌كنند. گاهي اين دعوت‌ها يكسال طول مي‌كشد زيرا عروس و داماد هر هفته در خانه يكي از فاميل‌ها مهمان مي‌شوند. اين مهمانيها نيز توأم با تشريفات خاصي است بدين معني كه موقع ورود عروس و داماد يك شاخه گل و گياه سبزي يا يك دانه انار (يا سيب و يا نارنج) به آنها داده مقداري « آويشن » كه با شيريني و سنجد و بادام و غيره مخلوط است بر سر آنها مي‌ريزند و چندين مرتبه با صداي بلند كه توأم با خوشحالي است نسبت به عروس و داماد «هبيرو شادباش »11 مي‌گويند. [60]
"پاورقي‌ها":
1- يك‌نوع گياه خوشبوي است.
2- دو نوع خواستگاري ديگر در بين زرتشتيان تهران مرسوم مي‌باشد:نوع اول خواستگاري به‌وسيله «دهموبد» و نوع ديگر خواستگاري فقط با نوشتن نامه از طرف پسر به پدر دختر انجام مي‌گيرد.
3- به عقيده زرتشتيان بعضي از روزها نيك و مبارك است و انجام بعضي كارها در بعضي روزها ممنوع مي‌باشد. مثل خوردن گوشت در چهار روز هر ماه (وهمن – ماه – گوش – رام). در بهمن ماه نيز عده‌اي مطلقاً از خوردن گوشت پرهيز مي‌نمايند زيرا كه ماه بهمن،ماه انديشه نيك و آشتي و صلح و خيرخواهي است.
4- ده موبد دستيار موبد بوده و وظيفه‌اش تنظيم كارها و مراسم مذهبي است.
5- زرتشتيان به آتش به علت روشنائي و خاصيت پاك‌كننده آن احترام فوق‌العاده قائلند و آنرا سمبل روشنائي مهر و فداكاري و قبله خود مي‌دانند تا جائيكه به طرف آفتاب و ماه و روشنائي چراغ و آتش نماز مي‌خوانندبدين معنا كه صبحها بطرف شرق و عصرها بطرف غرب و شب‌ها به طرف ماه نماز مي‌خوانند.
6- در يزد و كرمان زرتشتيان عروس را با تشريفات خاص به خانه داماد مي‌برند بدين ترتيب كه سمت راست عروس ، خواهر داماد و سمت چپ او خواهر عروس (يا يكي از زنان فاميل عروس) قرار گرفته زنان فاميل در حاليكه صف چهار يا پنج نفري تشكيل داده‌اند پشت سر عروس بطرف خانه داماد حركت مي‌كنند. قافله عروس از جلوي منزل هر زرتشتي عبور كند در پيش پاي آن، آتش افروخته بر روي آن اسفند و كندر (شيره درخت كاج و بعضي از درختهاي معطر ) دود مي‌كنند.
7- Marg
8- Marv
9- Mavr
10- زرتشتيان بعضي اعداد را مقدس مي‌دانند عدد33 را به علت تعداد فرشتگان و 101 را به علت اينكه نام خدا است مقدس‌تر و محترم تر مي‌شمارند.
11- اين كلمه بجاي هوراي زرتشتيان بكار مي‌رود.
منبع:ichodoc.ir
- آداب ازدواج در مسیحیت
- طلاق در آیین مسیحیت
- آداب ازدواج در یهودیان
- تزیین جایگاه عروس و داماد-دفتر ازدواج تهران
- مراســم ازدواج زرتشتیان و ایران باستان
- ايرانيان باستان چگونه ازدواج مي کردند
- اجازه دختر مسلمان از پدر غیر مسلمان در امر ازدواج
- ازدواج با فرق مختلف صوفی، علی اللهی و دراویش و منافقین
- ازدواج دائم یا موقت مسلمان با اهل کتاب
- دکتر فرهنگ سمینارازدواج موفق(قسمت چهلم)
لطفا صبر کنید ...